WILLIAM T.G. MORTAN

DÜNYAYA YÖN VEREN EN ETKİN 100 KİŞİ 

37 WILLIAM T.G. MORTAN 

(1819-1868) 

William Thomas Green Morton, ismi okurların çoğuna hiçbir şey anımsatmayabilir. Ama 0, kendisinden daha ünlü birçok kişiden çok daha etkili birisiydi; çünkü Morton, ameliyatlarda anestezi kullanılmaya başlanmasında en fazla payı olan kişiydi. 

Tarihteki icatlardan çok azı insan nezrinde anestezi kadar değer taşır ve insanların yaşam koşulları üzerinde çok az icat bu kadar derin bir etki yapmıştır. Cerrah kemiklerini doğrarken hastanın kendinde olduğu günlerde yapılan ameliyatların vahşetini düşünmek bile ürkütücüdür. Böyle bir acının sona erdirilebilmesi, bir insanın diğer insanlara vermiş olduğu hediyelerin kuşkusuz ki en büyüklerinden biridir. 

Morton 1819' da Charlton Massachusetts' de doğdu. Baltimore Üniversitesi Diş Cerrahisi bölümünde öğrenim gördü. 1842'de diş hekimliği yapmaya başladı. 1842-1843 yılları arasında kendisinden yaşça biraz daha büyük olan ve anesteziyle ilgilenen Horace Wells ile ortak oldu. Ama öyle görünüyor ki bu pek karlı bir ortaklık değildi ve 1843 yılının sonlarında bitti. 

Bir yıl sonra Wells nitroz oksitin (güldürücü gaz) analjezik olarak kullanılması için deneylere başladı. Harfort (ConnecticutYta yaptığı diş hekimliği uygulamalarında nitroz oksiti (azot protaksit) etkin olarak kullanmayı başardı. Ancak Boston' da halkın önünde yapmaya çalıştığı uygulama ne yazık ki başarısızdı. 

Morton takma diş uygulamalarında uzmanlaşmıştı. Bu işin layığıyla yapılabilmesi için, önce eski dişlerin köklerinin çekilmesi gerekiyordu. Anestezinin olmadığı dönemde böyle bir çekim son derece acı vericiydi ve bir uyuşturma yöntemine gereksinim olduğu açıktı. Morton, nitroz oksidin kendi amacı için yeterince etkili olamayacağı gibi doğru bir karar verdi ve daha tesirli· bir madde aramaya başladı. 

Morton'un tanıdığı bilgili bir doktor ve bilim adamı; Charles T. Jackson, eter kullanmayı denemesini teklif etti. Eterin analjezik özellikleri olduğu üç yüzyıldan fazla bir zaman önce ünlü İsviçreli hekim ve simyacı Paracelcus tarafından bulunmuştu; bu konuda on dokuzuncu yüzyıl başlarında yazılmış bir- iki rapor da vardı. Ama ne Jackson, ne de eterle ilgili raporları yazanlar, bu kimyasalı ameliyatta hiç kullanmamışlardı. 

Eter, Morton'a ümit vaat eden bir olasılık gibi geldi ve onunla deneyler yapmaya başladı, önce (kendi köpeği de dahil olmak üzere) hayvanlar üzerinde, sonra da kendi üzerinde denedi. Sonunda 30 Eylül 1846' da, eteri bir hastanın üzerinde denemek için mükemmel bir fırsat doğdu. Eben Frost isimli bir kişi, berbat bir diş ağrısı ve çekim sırasında acı duymamasını sağlayabilecek her şeyi denemeye hazır bir ruh haliyle, Morton'un muayenehanesinden içeri girdi. Morton O'na eter verdikten sonra dişini çekti. Frost kendine geldiğinde hiç acı duymadığını bildirdi. Daha iyi bir sonuç ümit bile edilemezdi ve Morton başarı, ün ve parayı önünde görebiliyordu. 

Ameliyatın tanıkları olmasına ve haberin ertesi gün Boston gazetelerinde yayımlanmasına rağmen, olay geniş ilgi çekmedi. Daha heyecan verici bir gösteriye gereksinim olduğu açıktı. Bundan dolayı Morton, Massachussetts Hastanesinde baş operatör olan Dr. John c. Warren' den, acı duymayı engelleyen yöntemini -bir grup doktor önünde- gösterebilmek için kendisine bir fırsat vermesini istedi. Dr.Warren kabul etti ve hastanede bir gösterim planlandı. 16 Ekim 1846' da gerçekleştirilen bu uygulamada Morton, doktor ve tıp öğrencilerinden oluşan büyük bir izleyici kitlesi önünde, ameliyat olacak Gilbert Abbott isimli hastaya eter uyguladı; sonra da Dr. Warren Abbott'un boynundan bir tümör aldı. Anestezi tamamıyla etkili olmuş ve uygulama heyecan verici bir başarıyla sonuçlanmıştı. Birçok gazetede anında yer alan bu gösteri, sonraki birkaç yıl içinde ameliyatlarda anestezinin yaygın kullanımına doğrudan etki etti. 

Abbott'un ameliyatından birkaç gün sonra, Morton ve Jackson patent başvurusu için bir dosya hazırladılar. Patent -kendilerine ertesi ay verilmesine rağmen-öncelik tartışmalarının ortaya çıkmasını engelleyemedi. Morton'un anestezi uygulamasının başlatılmasında payenin büyük kısmının kendisine ait olduğu iddiası, birkaç kişinin, özellikle de Jackson'un itirazlarına neden oldu. Dahası, Morton'un getirdiği yeniliğin kendisini zengin edeceği beklentisi gerçekleşmedi. Eteri kullanan hastanelerin ve doktorların çoğu, Morton' a patent hakkı ödemeye yanaşmadılar. Da va giderleri" ve öncelik konusunda verdiği mücadele için ödediği bedel kısa bir süre sonra Morton'un buluşu için almış olduğu meblağı aştı. 1868 yılında, fakirlik ve hüsran içinde New York'ta öldü. Daha kırk dokuz yaşında bile değildi. 

Anestezinin diş hekimliği ve cerrahide ne kadar yararlı olduğu açıktır. O halde Morton'un önemini değerlendirirken esas güçlük, anestezi uygulamalarının başlatılmasında payenin Morton ve konuyla ilgili diğer kişiler arasında nasıl paylaştırılacağına karar vermektir. Bu konuda emek vermiş belli başlı kişiler şunlardır: Horace Wells, Charles Jackson ve Georgia eyaletinden Crawford W. Lon adlı bir doktordur. Gerçekler göz önünde bulundurulduğunda, bana Morton'un katkısı diğerlerinden çok daha önemli göründü ve O'nu bu düşünceye göre derecelendirdim. 

Horace Wells'in diş hekimliği uygulamalarında anestezi kullanımına Morton' dan neredeyse iki yıl önce başlamış olduğu da doğrudur. Ama Wells'in kullandığı analjezik, yani nitroz oksit, cerrahiye köklü değişim getirmedi, getiremezdi de. Bazı uygun özelliklerine karşın, nitraz oksit cerrahide kendi başına kullanılmaya elverecek kadar kuvvetli bir analjezik değildir. (Bugün başka uyuşturucularla karışım haline getirilmek koşuluyla ameliyatlarda ve bazı diş hekimliği uygulamalarında kullanılabilmektedir.) Öte yandan eter, hayret uyandıracak kadar etkili ve kullanım alanı geniş bir kimyasaldır ve uygulanmasıyla cerrahi tepeden tırnağa değişmiştir. Günümüzde eterden daha geniş kabul gören uyuşturucular ya da uyuşturucu karışımları bulunabilmekle birlikte; kullanılmaya başlanmasından sonraki bir yüzyıl içinde eter en sık uygulanan analjezikti. Bir takım olumsuzluklarına rağmen (yanıcı oluşu, bulantı gibi sık rastlanan bir yan etkiye sahip olması) belki de hala, bilinen en geniş kullanım alanına sahip analjeziktir. Taşınması ve kullanımı kolaydır ve hepsinden önemlisi, güvenlik ve tesiri bir arada sunmaktadır. 

Crawford W.j Long (doğumu 1815, ölümü 1878) eteri cerrahi müdahalelerinde Morton' dan dört yıl önce, 1842 yılından beri uygulamakta olan Georgialı bir doktordur. Ancak Long bulgularını, Morton'un gösterisinin eterin cerrahide kullanımını tıp dünyasına tanıtmasından çok sonra, 1849 yıllına kadar yayımlamadı. Sonuç olarak, Long'un çalışmaları sadece bir avuç hastaya yarar sağlarken, Morton'un çalışmalarından tüm dünya yararlandı. 

Charles Jackson, eter kullanma fikrinin yanı sıra Morton'a, eterin hastalarda nasıl uygulanacağı konusunda yararlı öğütler de verdi. Diğer yandan kendisi, herhangi bir cerrahi müdahalede eteri ne kullandı, ne de eter hakkında bildiklerini tıp dünyasına aktarmak için -Morton'un başarılı gösterisinden önce- herhangi bir girişimde bulundu. İzleyici önünde eter uygulaması yaparak şöhretini tehlikeye atan Morton' du, Jackson değil. Gilbert Abbott ameliyat masasında ölseydi eğer, Charles T. Jackson'ın bu konuda herhangfbir sorumluluk alması son derece uzak bir olasılıkmış gibi görünüyor. 

William Morton bu listenin neresinde olmalı? Morton ve Joseph Lister arasında bir karşılaştırma yapmak uygun düşecektir. İkisi de tıp adamıydı; ikisi de cerrahi ve doğumu kökten değiştiren yeni bir teknik ya da yöntem getirmeleriyle ün kazanmışlardır; sonradan düşünüldüğünde bu yeniliklerin her ikisi de oldukça aşikar görünmektedir; aslında bu iki kişinin hiçbiri, kendi gayretleri sonucu yaygınlık kazanan teknik ya da yöntemi ilk uygulayan kişi değildir ve her ikisi de getirdiği yeniliğin payesini başkalarıyla paylaşmak zorundadır. Morton'u Lister' den daha üst sıraya almamın nedeni, uzun vadede anestezi kullanımının antiseptik kullanımına göre daha önemli bir gelişme olduğu yönündeki inancımdır. Ne de olsa, günümüzde antibiyotikler bir dereceye kadar ameliyatların antiseptik koşullarda yapılmamasını telafi edebilmektedir. Oysa anestezi olmasaydı, hassas ya da uzun ameliyatlar yapılması mümkün değildi, hatta basit olanlarından bile iş işten geçinceye kadar kaçınılması sık rastlanır bir durumdu. 

Morton'un 1846 yılının o ekim sabahında izleyici önünde yapmış olduğu anestezi uygulaması insanlık tarihinin dönüm noktalarından biriydi. Morton'un başarısını belki de hiçbir şey, anıtı üzerine yazılmış şu sözlerden daha iyi özetleyemez : 

Michael H. Hart