DÜNYA TARİHİNE YÖN VEREN EN ETKİN 100 KİŞİ
8 JOHANN GUTENBERG (1400-1468)
Johann Gutenberg genellikle matbaanın mucidi olarak bilinir. Aslında yaptığı ise, matbaa harfleri ve baskı makinesinin çeşitli yazıların hızla ve doğru olarak basılabilmesini sağlayacak şekilde kullanabilmesi için bilinen ilk yöntemi geliştirmekti.
Hiçbir buluş tek bir kişinin zihninden olgunlaşmış olarak fışkırmaz, matbaa da fışkırmadı. Baskı kalıplarıyla aynı ilkeler üzerine geliştirilmiş mühürler ve mühür yüzükleri antik çağlardan beri kullanılmaktadır. Baskı kalıpları Çin' de, Gutenberg' den yüzyıllar önce bilinmekteydi; hatta burada 868 yılı civarında basılmış bir kitap bile bulunmuştu. Yöntem Batı' da da Gutenberg öncesinde biliniyordu. Baskı kalıpları bir kitaptan bir çok kopya basılmasına olanak sağlar. Ancak bu yöntemin bir büyük mahzuru vardır; her yeni kitap için yeni baskı levhaları hazırlamak gerektiğinden, değişik kitapların basılması için pratik değildir.
Bazen Gutenberg'in esas yaptığı işin baskı harflerini icat etmek olduğu söylenir. Ancak baskı harfleri Çin' de on birinci yüzyıl ortalarında, Pi Sheng isimli bir kişi tarafından icat edilmiştir. Bu harfler topraktan yapılmıştı, pek dayanıklı değildi; ama Çinliler ve Koreliler bir dizi iyileştirme yaptılar ve Koreliler Gutenberg'in çok öncesinde metal harfler kullanır oldular. Hatta on beşinci yüzyılın başlarında, Kore hükümetinin baskı harfleri üreten bir dökümhanesi vardı. Tüm bunlara rağmen, Pi Sheng'i bu alanda etkili bir kişi kabul etmek yanlış olacaktı. Öncelikle, Avrupa baskı harflerini Çin' den öğrenmedi, kendi başına geliştirdi. İkinci olarak baskı harfleriyle baskı tekniği, Batı' dan modem baskı tekniklerinin öğrenildiği yakın zamanlara kadar Çin' de de yaygın kullanımda değildi.
Modem baskı tekniğinin dört ana bileşeni vardır. Birincisi hareketli baskı harfleri ve onları yerleştirip yerlerinde sabitleyecek yöntemlerdir. İkincisi baskı makinesinin kendisidir. Üçüncüsü baskıya uygun bir mürekkep ve sonuncusu da baskıya uygun -kağıt gibi bir zemindir. Kağıt Çin' de uzun yıllar önce (Ts' ai Lun tarafından) yapılmıştı ve Batı' da kullanımı Gutenberg' den önce yaygınlaşmıştı. Bu, Gutenberg'in hazır bulduğu tek baskı bileşeniydi. Diğer üç bileşen üzerinde, kendisinden önce bazı çalışmalar yapılmış olmakla birlikte, Gutenberg çeşitli ve önemli iyileştirmeler gerçekleştirdi. Örneğin; baskıya uygun bir metal alaşımı, harfleri hassas olarak dökmek için bir kalıp, yağ esaslı baskı mürekkebi ve baskıya uygun bir makine geliştirdi.
Ama Gutenberg'in sistemin geneline yaptığı katkı, tekil buluşları ve iyileştirmelerinden çok daha büyüktü. Çünkü baskı, önceki tüm buluşlardan farklı olarak, bir "kitle halinde üretim" sürecidir. Tek bir tüfek kendi başına ok ve yaya göre daha etkili bir silahtır. Ancak, tek kopya basılmış bir kitabın yaratacağı etki, el yazması bir kitabınkinden hiç farklı değildir. Bu nedenle, çok sayıda üretim yapılabilmesi baskımn getirdiği bir avantajdır. Gutenberg'in geliştirdiği tek bir alet veya düzenek değil, hatta bir dizi iyileştirme de değil, baskı sürecinin tamamıydı.
Gutenberg'in hayatı hakkındaki bilgilerimiz kıttır. 1400 civarında, Almanya'nın Mainz kentinde doğduğunu biliyoruz. Baskı sanatına yaptığı hizmet yüzyılın ortalarına rastlar ve "Gutenberg İncili" olarak bilinen en ünlü çalışması 1454 dolaylarında Mainz'da basılmıştır. (Tuhaf bir şekilde, Gutenberg'in ismi eserlerinin hiçbirinde, O'nun hazırladığı donanımla basıldığı kesinlikle bilinmesine rağmen Gutenberg İncilinde bile, yer almamaktadır.) İyi bir iş adamı olduğu söylenemez; icadından fazla para kazanamamıştır. Hakkında birkaç dava açılmıştır; bu davalardan biri Gutenberg'in baskı makinesini ortağı Johann Faust'a devretmesiyle sonuçlanmış görünmektedir. Gutenberg 1468'de Mainz şehrinde ölmüştür.
Çin ve Avrupa'nın matbaanın icadından sonra gösterdikleri gelişmeler karşılaştırılarak, Gutenberg'in dünya tarihi üzerindeki etkisi hakkında biraz fikir edinilebilir. Gutenberg doğduğunda iki bölgenin teknolojik ilerlemeleri hemen hemen eşit düzeydeydi. Oysa Gutenberg'in modern baskıyı icadından sonra, kalıp baskı tekniğini daha uzun yıllar kullanan Çin'in gelişme hızı daha düşükken, Avrupa çok hızlı bir gelişme gösterdi. Baskı tekniğinin gelişiminin bu farklılığı yaratan tek etken olduğunu söylemek belki biraz abartı olur ama, önemli bir etken olduğu da muhakkaktır.
Bu listede yer alan mucitlerden sadece üçünün Gutenberg' den beş yüz yıl önce yaşamış olduğunu, altmış yedi kişinin ise Gutenberg'in ölümünden sonraki beş yüz yıl içinde yaşadığını kaydetmekte de yarar vardır. Bu da Gutenberg'in icadının modern zamanlarda yaşanan gelişmeleri tetikleyen baş etkenlerden biri -belki de en önemli etken- olduğunu düşündürüyor.
Şurası oldukça kesindir ki, telefon, Alexander Graham Bell diye biri olmasaydı da- hem de tarihin aşağı yukarı aynı döneminde- icat edilirdi. Aynı şey bir çok başka icat için de söylenebilir. Ama Gutenberg olmasaydı modern baskı tekniğinin ortaya çıkışı birkaç kuşak ertelenirdi. Baskı makinesinin tarihin akışı üzerinde yapmış olduğu çarpıcı etki göz önüne alınırsa, Gutenberg listemizde üst sıralarda bir yeri şüphesiz ki hak etmektedir.
Michael H. Hart
0 Yorumlar