Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu

qooxtar Temmuz 26, 2023

Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu

Nail TAN

Dünyaca ünlü, “Türk Aynştaynı” lakaplı bilim insanı, Türkçe sevdalısı, TDK bilim terimleri üreticilerinden Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu, beyin tedavisi gördüğü ABD Miami’deki bir özel hastanede Türkiye takvimlerine göre 20 Nisan 2015 Pazartesi sabahı hayata gözlerini yumdu. Cenazesi, 25 Nisan tarihinde İstanbul’a getirildi. 26 Nisan 2015 Pazar günü Caddebostan Kültür Merkezinde düzenlenen anma töreni, Şakirin Camisi’nde kılınan öğle ve cenaze namazlarının ardından Karacaahmet Mezarlığı’ndaki aile kabristanında toprağa verildi.

Sinanoğlu, 25 Şubat 1935 tarihinde babası Başkonsolos Nüzhet Haşim Sinanoğlu’nun görevli bulunduğu İtalya’nın Bari şehrinde doğdu. Annesi Rüveyde Hanım’dır. Babasının biri İtalyan edebiyatına ait olmak üzere altı kitabı vardır. Ailesi, II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine Türkiye’ye döndü (1939).

TED Ankara Yenişehir Lisesi (1953) ve ABD California Ü Berkeley Kimya Mühendisliği Bölümünü birincilikle bitirdi (1956). Massachusetts Teknoloji Ens-titüsünü (MIT) sekiz ayda tamamlayıp Yüksek Kimya Mühendisi unvanını ve Alfred Sloan Ödülünü aldı (1957). Mezun olduğu California Üniversitesinde kuramsal kimya alanında doktora yaptı (1959). Ertesi yıl Yale Üniversitesinde öğretim üyesi olarak ders vermeye başladı. Atom ve moleküllerin çok elektronlu kuramı ile 1961’de doçent oldu. Yale Üniversitesinde, bilim dünyasına 50 yıldır çözülemeyen bir matematik kuramı kazandırarak 28 yaşında profesör (full profesör) unvanına layık görüldü (1963). 1975 yılında Üniversiteler arası Kurulca ilk ve tek “Türkiye Cumhuriyeti Profesörü” ilan edildi. ABD Bilim Akademisine üye seçildi (1971). Yale’de-ki görevinden emekliye ayrılınca (1993), Türkiye’ye dönüp Yıldız Teknik Ü Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümünde 1994’ten 2002 yılına kadar öğretim üyeliği yaptı. Bu görevi sırasında Türkçenin sorunlarına eğildi. Kitaplar yazdı. Konfranslar verdi. Atatürk Kültür Merkezinde Bilim Kurulu Üyeliği görevinde bulundu (1995-2001).

Sinanoğlu, İngilizcenin Türkçeyi etki altına almasına, dilimize çok sayıda kelime yerleştirmesine karşı çıktı. Bu duruma, yabancı dille özellikle de İngilizce eğitimin yol açtığını belirterek, eğitim düzenimizi eleştirdi. Yabancı dil öğrenmenin bir ihtiyaç olduğu, ancak bunun için öğretimin tamamen yabancı dille yapılmasının gerekmediğini savundu. Türkçenin matematiksel yapısından dolayı yeterince zengin ve elverişli bir bilim dili olduğunu kanıtlamaya çalıştı. Bu konulardaki görüşlerini; Türk Edebiyatı, Türk Yurdu, Milliyet Sanat, Yeni Türkiye ve Türk Dünyası Araş-tırmaları dergilerinde yayımlanan makalleriyle kitaplarında açıkladı.

İki defa Türkiye dışındaki ülkelerce Nobel Bilim Ödülü’ne aday gösterildi. Portresi, Time ve Der Spiegel dergilerinin kapağına basıldı.

Aldığı çok sayıdaki ödülden önemlileri şunlardır:

1966 TÜBİTAK Bilim Ödülü
1973 Almanya A. von Humboldt Ödülü
1973 Meksika Elena Moshinsky Bi-lim Ödülü
1975 Japonya Uluslararası Seçkin Bi-lim Adamı Ödülü
1992 Kültür Bakanlığı Bilgi Çağı Ödülü
1995 İLESAM Üstün Hizmet Ödülü
1995 TYB Yılın Fikir Adamı Ödülü
2002 TÜRKSAV Türk Dünyasına Hizmet Ödülü

Moleküler biyoloji, kuantum mekaniği, kuramsal kimya ve fiziksel kimya alan-larındaki kitap ve makalelerini değerlendirmeyi ilgili bilim insanlarına bırakarak sadece Türk dili alanındaki kitaplarını ilk yayım yılına göre şöyle sıralayabiliriz:

Fiziksel Kimya Terimleri Sözlüğü (1978), Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu ve Türkçe ® Matematik+Bilim+Gönül (haz. M. Turgay Fişekçioğlu, 1997), Türkçe Eğitimin Önemi (2000), Bir Nev York Rüyası: Bye Bye Türkçe/ Türkçe Giderse Türkiye Gider (2001), Açıklamalı Fizik Kimya Matematik Ana Terimleri Sözlüğü (2000). Bu kitaplardan ilki, TDK’nin 448 numaralı yayınıdır.

Hakkında yazılan kitaplar arasında; Emine Çaykara’nın Oktay Sinanoğlu Kitabı/Türk Aynştaynı (2001) ile Ahmet Hakan’ın Oktay Sinanoğlu/Bir Türk Dehâsı (2002) önemlidir.

İki defa evlendi. Son eşi Dilek Sinanoğlu’ydu. Bir erkek iki kız babasıydı. 2011 yılında kaybettiğimiz müzik sanatçısı Esin Afşar Aral ile TDK üyelerinden Prof. Dr. Suat Sinanoğlu ve Prof. Dr. Samim Sinanoğlu’nun ağabeyiydi.

Türkçeye hizmetleri hiçbir zaman unutulmayacak. Nur içinde yatsın!