MİLETLİ THALES

Gözle görülen bireysel varlıkların ve değişmelerin oluşturduğu

kaosun ve çokluğun gerisinde,

akılla anlaşılabilir, kalıcı ve sürekli bir gerçeklik vardır.

THALES

MİLETLİ THALES 

Bilimle felsefenin doğduğu yer, Batı Anadolu'da bir İyonya şehri olan Milet'tir. Felsefe ve bilimi Milet'te başlatan da Thales'tir. Onun sayesindedir ki ilhamlar, bilginin pratik faydası için değil, sadece gerçek uğrunda bir yığın sorularla boğuşmuşlardı.


Thales'in kafasındaki ilk soru, dünyaya dairdi. "Dünyanın ana maddesi neydi; bu düzen nasıl kurulmuştu; nasıl korunuyordu ve dünya nereye gidiyordu?"


Bu sorular, Thales'ten günümüze kadar bütün filo- zihnini yormuştur. Şüphesiz bugün ilim ve fikir Thales'in teorilerinin çok üstüne çıkmıştır, öncülük şerefine gölge düşürmez.


Thales yalnızca karanlıklara gömülmüş, bilimsel yapan insan değildi. Gerektiğinde zekâsını yarar için de kullanmasını bilmiştir. Nitekim Mısır piramitlerinin boyunu ilk kez ölçen odur. Mısır'a gidip, piramitlerin yanında durmuş. Kendi gölgesi boyu kadar olunca piramitlerin gölgesini ölçtürmüş ve böylece piramitlerin yüzlerce yıl ölçülemeyen boylarını ölçmüştü.


Yine, filozofların paraya pula itibar etmemelerine rağmen, bir filozofun, aklını para kazanmaya odakladığında kolayca zengin olabileceğini göstermek için Milet'in yağhanelerini kiralamış ve gerçekten de çok para kazanmıştı. Sonra da hemşerilerine "Sırf sizin, istesem bile para kazanamayacağımı söylemenizden dolayı bu işe giriştim" diyerek, kazandığı parayı fakir fukaraya dağıtmıştı. Bu tavrıyla aynı zamanda, filozofların tutkularının dünyalık olmadığını da göstermiş oluyordu.


Ünlü bilgin her şeyin temel maddesi olarak suyu alıyor ve onda, Tanrıca yaratma gücünün, mıknatıstaki çekme gücü gibi hayat gücünün bulunduğunu düşünüyordu. Başta Herakleitos olmak üzere, kendisinden sonra gelen feylesoflar temel madde olarak ateşi düşünmüşlerdir. Thales'e göre depremler, üzerinde yeryüzünün gemi gibi yüzdüğü suyun kımıldamasıyla olmaktadır.


Thales, aynı zamanda bir astronomdur. Lidya Kralı Alyattes ile Med hükümdarı Siyaksares (Cyaxares) arasındaki savaşın en hareketli anında (Hz. İsa’dan önce 585 yılının 28 Mayısı) güneş tutulmuş ve Herodotos'un deyimiyle gün geceye dönüşmüştü. İki taraf da bunu tanrıların bir işareti sayarak savaşı bıraktılar. Oysa Miletli Thales, bunu tam bir yıl önceden hesaplayarak İyonyalılara duyurmuştu. Miletlinin gökyüzü bilgisini geniş ölçüde Mısır'dan aldığını söyleyenler vardır.


Ama o,o zamana kadar Anadolu'da birikmiş bilgilerle Mısır'da gördüklerini kafasında yoğurarak, çağı için inanılması zor buluşlar ortaya koymuştu.


Thales aynı zamanda büyük bir matematikçi ve geometriciydi. Bir dairenin çapla iki eşit parçaya ayrıldığını ilk olarak o söylemiştir, ikizkenar üçgende taban açılarının eşit olduklarını ilk olarak o göstermiştir. Birbirini kesen iki doğruda, ters açıların eşit olduğu teorisini bulan odur. Denizdeki gemiler arasındaki uzaklığı kıyıdan ölçen de yine Thales'tir.
Sözleri


- Kefeletin yoldaşı felâkettir.
- Kötü yoldan zengin olma.
-Babadan kötü şey kapma!
-Ana babana ne gibi yardımlarda bulunmuşsan, yaşlandığında kendin de öylelerini bekle.
-İşsiz güçsüzlük acınacak bir durumdur.
-Ölçülü ol.
-Kıskançlığı celb etmemek için saadetini gizle, acınmayı celb etmeyecek şekilde hareket et.
-Kendine hâkim olamama zararlı bir şeydir.
-Fark gözetmeksizin herkese güvenmekten çekin.
-Emrediyorsan kendi kendini idare et.
-Orada olsun veya olmasınlar dostlarını hatırla.
-Dışını güzelleştirme, ne türlü yaşıyorsan onunla güzelleşmelisin.
-Sana yeminle bağlanmış olanlara sözlerinle menfur olmaktan çekin.
-İyiliği bilmek güçtür.
-En büyük hoşnutluk, istenileni elde etmektir.
-Aşırılık bir kötülüktür.
-Cahillik ağır bir yüktür.
-En çok layık olanı öğren ve öğret.
-Eli boşluktan kaçın, zengin olsan bile.

Thales

 

Miletli Thales (Θαλῆς ὁ Μιλήσιος, d. MÖ 624 – ö. MÖ 546), Sokrates öncesi dönemde yaşamış olan Anadolulu bir filozoftur. İlk filozoflardan olduğu için felsefenin ve bilimin öncüsü olarak adlandırılır. Eski Yunan'ın Yedi Bilge'sinden ilkidir. Ticaretle uğraşmış ve bu nedenle Mısır'da bulunmuştur. Elimize ulaşmış hiçbir metni yoktur. Yaşadığı döneme ait kaynaklarda da adına rastlanamaz ancak hakkındaki bilgiler Herodot ve Diogenes Laertios gibi antik yazarlardan edinilir. Bertrand Russell'e göre Felsefe Thales'le başlamıştır.
Diogenes Laertios’un söylediğine göre, Yedi Bilgeler Atina’da MÖ 582 civarında kuruldu. Thales Yedi Bilgelerin arasında yer almaktadır.
Yaşamı
Mevcut ortak görüşe göre Thales, MÖ 620 civarında, Anadolu'nun batı sahillerinde bulunan (Aydın civarı) Milet şehrinde doğmuştur

Arka plan

Thales'in yaşadığı tarihler tam olarak bilinmese de, kaynaklarda geçen bazı olayların tarihleri yardımıyla yaklaşık tahminlerde bulunulmuştur. Heredot'a göre(modern metotların saptamasıyla aynı şekilde) Thales MÖ 28 Mayıs 585 tarihindeki güneş tutulmasını tahmin etmiştir. Laertios Diogenes'in Atina'lı Apolloderus'tan vakayinamesinden yaptığı alıntıya göre Thales, 58. Olimpiyat döneminde (MÖ 548-545) 78 yaşında ölmüştür.

Laertios Diogenes'in aktardığına göre Thales'in ebeveynleri, kökenleri Sur şehrinin Fenikeli mitolojik prensi Kadmos'a kadar uzanan Examyes ve Cleobuline'dir. Diogenes daha sonra birbiriyle çelişen aktarımlar ortaya koyar: bir aktarıma göre Thales evlenmiştir ve Cybisthus isimli bir çocuğu olmuştur veya aynı isimli yeğenini evlatlık almıştır; ikinci aktarıma göre ise hiç evlenmemiş, annesine, genç bir erkek iken evlenmek için çok erken olduğunu, yaşlandığında ise artık çok geç olduğunu söylemiştir. Daha öncesinde Plutarchos, hikâyenin şu versiyonunu anlatmıştır: Solon Thales'i ziyaret eder ve niye bekar olarak kaldığını sorar. Thales çocuklar hakkında endişelenme düşüncesini sevmediğini söyleyerek cevap verir. Yine de, birkaç yıl sonra, aile özlemiyle, yeğeni Cybisthus'u evlatlık almıştır.

Thales bir yenilikçi rolü üstlenerek, birçok faaliyette bulunmuştur. Bazıları hiç yazılı kaynak bırakmadığını söyler, diğerlerine göre ise "Gündoğumu ve Ekinoks Üzerine" adlı bir eser bırakmıştır. Ona atfedilen hiçbir kaynak günümüze ulaşmamıştır. Laertios Diogenes Thales'in iki mektubundan alıntı yapar: biri Ferekidis'e, din üzerine yazdığı kitabı gözden geçirmesi için yazdığı mektup, diğeri ise Solon'a geçici ikamet için bulunduğu Atina'da eşlik etmesi için yazdığı mektuptur. Thales Miletlileri Atinalı koloniciler olarak tanımlar.

Teorileri

Thales’den önce, Yunanlar doğayı ve dünyanın temel maddesini; mitoloji, Tanrılar ve kahramanlarla açıklıyorlardı. Yeryüzündeki doğa olayları, (depremler, rüzgar, vb.) tanrılarla bağdaştırılıyordu.

Thales, hem suyu ana madde olarak düşünmesi, hem de doğayı olguları birleştirerek açıklamaya çalışması bakımından, önemli olmuştur. Doğa olaylarının nedenlerini insan biçimli Tanrılardan çok, doğanın içinde aramıştır. Mitolojik açıklamalar ile ussal açıklamalar arasında bir köprü kurmuştur. Thales'den sonra öğrencileri Anaksimandros ve Anaksimenes de aynı çizgide ilerlemiştir.

Tanrısal güç

Her şeyin Tanrılarla (daimonlarla) dolu olduğuna inanmış olabilir. Ona göre dünyada Tanrısal olmayan hiçbir şey yoktur diye belirtilir. Tanrısal gücü, mıknatıs taşındaki çekme kuvveti gibi bir hayat gücü (ruh) olarak yorumlamıştır. (Kimileri ruhun ölümsüz olduğunu söyleyen ilk kişinin o olduğunu düşünürler.)

Su maddesinin ilk öğesi

Thales maddenin ilk öğesi (arkhe) olarak suyu ileri sürmüştür. İlk öğe olduğundan dolayı toprağın suyun üzerinde bulunduğunu ve dünyanın su tarafından taşındığını söylemiştir. (Dünya bir gemi gibi hareket ediyormuş ve suyun hareketliliği nedeniyle sallandığı zaman insanlar deprem oluyor sanıyormuş.)

Aynı zamanda Thales her şeyin temelinin meydana geldiği şey olduğunu düşünmüştür (Thales'e göre madde ile güç doğal bir bütündü ve henüz birbirinden ayrılmamışlardı ve temel maddede tanrısal yaratma gücü bulunuyordu.)

Astronomi

Herodot'a ve Eudemos'a göre (28 Mayıs MÖ 585'te gerçekleştiği kabul edilen) Güneş tutulmasını önceden hesaplayıp haber vermiştir. Astronomi ile uğraşan ve gün dönümlerini önceden hesaplayan biri olarak astronomdur. Gölgemizin bizimle aynı uzunlukta olduğu zamanı gözleyerek, piramitleri gölgelerine bakarak ölçmüştür. Aynı zamanda Nil nehrinin yükselmesinin rüzgara bağlı olduğunu bulmuştur. (Etesios rüzgarları nehrin tersine eserek onun denize dökülmesini engelliyorlarmış ve sular da taşıyormuş.)

Matematik-geometri

Matematik alanında çığırlar açmış birisidir. Eski Yunan bilginlerinden Kallimakhos'un aktardığı bir düşünceye göre denizcilere kuzey takım yıldızlarından Büyükayı yerine Küçükayı'ya bakarak yön bulmalarını öğütlemiştir. Aynı zamanda Mısırlılardan geometriyi öğrenip Yunanlara tanıtmıştır. Bulduğu bazı geometri teoremleri şunlardır:

Çap çemberi iki eşit parçaya böler.
Bir ikizkenar üçgenin taban açıları birbirine eşittir.
Birbirini kesen iki doğrunun oluşturduğu ters açılar birbirine eşittir.
Köşesi çember üzerinde olan ve çapı gören açı, dik açıdır.
Tabanı ve buna komşu iki açısı verilen üçgen çizilebilir.
Genelleştirilmiş 1959 Thales teoremine göre, E noktası AC doğru çizgisi üzerinde olmasa,içerde veya dışarda olsa bile CB/BA=(AB^t-BD^t)^(1/t)/ED vardır. (t=1) hali bilinen klasik Thales teoremidir.

Kaynakça

Dumont Jean-Paul, Antik Felsefe, Dost Kitabevi Yayınları
Doç.Dr. Tansu Açık’ın ders notları
Kranz Walter, Antik Felsefe, Sosyal Yayınları
Diogenes Laertos, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi
Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi
The Encyclopedia of Philosophy, By Crowell Collier and Macmillan, Copyright U.S.A: 1967


^ J Longrigg, Biography in Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990)
^ Lawson, Russell.